100 jaar Heusden

Parochie H. Antonius van Padua te Heusden

Daarom is de Stich­ting ‘Heus­den 100’ be­gon­nen aan de voor­be­rei­ding van een eeuw­feest! In de regionale geschiedschrij­ving staat Heus­den, samen met de dorpen Neer­kant, Rips en Someren-Heide inge­deeld bij de jonge Peel-ontgin­ningen. Van één kant na­tuur­lijk terecht, want zon­der Peelontgin­ning was Heus­den moge­lijk nooit uitgegroeid tot een echt kerk­dorp. Mede daarom wor­den de jaren 1919, 1920 en 1921 gemakshalve gezien als de geboorte­ja­ren van Heus­den.

Eigen­lijk is dat een bele­diging voor het dorp, want daar­mee wor­den de Heus­dense gehuchten en de mensen die daar eeuwen­lang woon­den, al te ge­mak­ke­lijk ontkend. Het wer­ke­lijke ontstaan van Heus­den ligt name­lijk verborgen in een veel ver­der verle­den.

Hoe oud Voorste Heus­den, Middelste Heus­den, Achterste Heus­den en Behelp precies zijn is moei­lijk te zeggen. Voor zover valt na te gaan werd de naam “Heus­den” voor het eerst vast­ge­legd in 1464. Een do­cu­ment, geda­teerd 10 april 1464, beschrijft de verkoop van een stuk beemd­grond, ofwel een stuk “beempt”, dat gelegen is “tot Hoes­den”. In die tijd maakten de oudste delen van Heus­den deel uit van het bezit van de Heren van Asten, die hun bezit­tigen aan de boeren verpachtten. De pachtgron­den wer­den “hos­den” of “hoes­den” genoemd. Waar­schijn­lijk heeft Heus­den zijn naam aan die verpach­tingen te danken. Volgens deze theorie zou Heus­den hebben bestaan uit “Voorste-, Middelste- en Achterste hos­den”. (Bron: het boek “Te Heus­den bij het moer”).

Tot zover de inkijk van de voorge­schie­de­nis van Heus­den. Nu terug naar de voor­be­rei­ding van een eeuw­feest.

In de herfst van 1911 hing een be­lang­rijk pamflet op de deur van Roomboter­fa­briek “De Hoop” te Heus­den gespijkerd. Het was een oproep tot een ver­ga­de­ring in het café van Franske Meulen­dijks. Doel van de ver­ga­de­ring was te komen tot de oprich­ting van een eigen Pa­ro­chie. De mensen van Heus­den von­den het hoog tijd wor­den. Al vanaf 1905 had de kleine ge­meen­schap pogingen onder­no­men om, als aanzet tot de stich­ting van een pa­ro­chie, een eigen open­ba­re school te krijgen. Open­baar, omdat zo’n school door de over­heid zou wor­den betaald.

Maar de over­heid - in dit geval de ge­meen­te Asten - betaalde niets. Het ge­meen­te­bestuur kampte in de kern Asten al met grote onder­wijs­pro­ble­men en zat niet te wachten op een Heus­dense afschei­ding. Daarom besloten de Heus­denaren in 1911 tot een nieuwe strategie: een kerk bouwen en daar­mee een eigen pa­ro­chie stichten. Zo hoopten zij de steun te verwerven van de ker­ke­lijke autori­teiten. Het café bleek die avond veel te klein. Niettemin kwam de ver­ga­de­ring tot een posi­tief besluit. Er kwam een werkcomité: Nardje Koppens, Naruske van Tilburg, Hannes van Heugten en Bert Sauve. Zij gingen in gesprek met toen­ma­lig pastoor/deken van Asten, Th. Moussault. Maar ook die zag geen heil in het plan. De schul­den op de in 1898 gebouwde kerk in Asten waren nog erg groot. Waardoor deken Moussault het Heus­dense deel van zijn kudde beminde pa­ro­chi­anen node zag ver­trek­ken. Hij wei­gerde zijn mede­wer­king en bewees daar­mee de ge­meen­te en passant (“impessant”) een grote dienst.

Het Heus­dense comité liet zich niet afschepen en zocht een andere gees­te­lijk adviseur. En die hield de Heus­denaren de oude volks­wijs­heid voor dat de aanh­ou­der altijd wint. Eind de­cem­ber 1911 werd het comité in Den Bosch door Mgr. van de Ven ont­van­gen. Zijn bood­schap: “Mijn zegen heb je, maar je moet het wel eens zien te wor­den met de Astense deken”. De tegen­wer­kingen waren echter niet mis. En toch verloren de Heus­denaren de moed niet.

De plannen voor de bouw van een kerk wer­den ver­der uit­ge­werkt. En ondanks de aan­hou­dende strubbelingen kwam in 1916 ein­de­lijk de toezeg­ging dat de bis­schop zijn mede­wer­king verleende aan de plannen. Er had een wisseling plaats gevon­den: Mgr. A. Diepen was geko­men. Binnen niet al te lange tijd, zoals de bis­schop gezegd had, maar het zou toch weer vier jaar in beslag nemen. Want eerst moesten de Heus­denaren via de oprich­ting van een coöperatie met winkel een startkapi­taal verdienen voor de oprich­ting van de Antonius­school in 1919, en er moest een bouw­pas­toor gevon­den wor­den. Dit lukte, en daar­mee bewezen ze dat hun pa­ro­chie­plannen niet te stuiten waren. En uit­ein­delijk kwam de verlossende brief -27 no­vem­ber 1920- van de bis­schop met de toestem­ming tot de oprich­ting van een nieuwe pa­ro­chie.

In ok­to­ber 1920 werd de pa­ro­chie opgericht en werd kape­laan J. Arnold tot bouw­pas­toor en voor­zit­ter van het kerk­bestuur benoemd. De comitéleden van het eerste uur wer­den benoemd tot de eerste Kerk­mees­ters.

Na veel geharrewar binnen de ge­meen­teraad kwam er uit­ein­delijk ook een Astense (ge­meen­telijke) subsidie van 35.000 gul­den. Op dins­dag 4 januari 1921 werd be­gon­nen met de werk­zaam­he­den. De boeren zou­den het grond­werk ver­rich­ten. Dit gebeurde met paard en kar. Hier­voor werd Heus­den in 4 wijken ver­deeld, wat een totaal van 61 karren opleverde. Daarna kwam het metsel­werk. Hiermee begon men op maan­dag 7 maart. Eerst werd de pastorie gebouwd, van­wege gebrek aan voldoende stenen. Maan­dag 14 maart werd de beton voor de fun­da­men­ten van de kerk gestort. Alles verliep voorspoe­dig en het was prach­tig weer gedurende de gehele bouw­tijd.

Ongelooflijk snel werd op woens­dag 26 ok­to­ber 1921 de kerk en kerkhof door pastoor Arnold inge­ze­gend. De eerste Heilige Mis werd de dag erna, op 27 ok­to­ber, opgedragen. Het feit dat 100 jaar gele­den de Heus­dense kerk in gebruik geno­men is, heeft als start­punt van een overleg gediend.

Een overleg waarvoor Heus­denaren zijn uit­ge­no­digd en waarbij de mede-uitno­diger het Dorps­over­leg betrokken was. Uit dat overleg is het idee ontsproten om het eeuw­feest van de kerk bre­der te trekken. Samen werd tot de con­clu­sie geko­men dat het vereni­gingsleven in Heus­den op gang geko­men is omdat Heus­den, 100 jaar gele­den, als pa­ro­chiesamen­le­ving is gaan func­tio­ne­ren. De mening van het pa­ro­chie­bestuur van de Fran­cis­cus­paro­chie is gevraagd: hoe staat de be­stuurs­le­den hierin? Zij kon­den prima leven met het idee een meer alge­meen feest te or­ga­ni­se­ren. Men vond het daar­naast fijn dat daarin aan­dacht zou zijn voor het feit dat 100 jaar gele­den de pa­ro­chie is gesticht en de kerk is inge­ze­gend.

Dit alles heeft ertoe geleid dat er een Stich­ting is opgericht, die het eeuw­feest gaat or­ga­ni­se­ren. Vanaf begin 2020 is de stich­ting gaan func­tio­ne­ren. Er zijn plannen gemaakt, waarbij de gedachte was zoveel moge­lijk vereni­gingen in Heus­den actief te betrekken en daar­naast te proberen om een aan­spre­kend pro­gram­ma samen te stellen, zodat er voor elk-wat-wils zou zijn, gedurende heel het jaar 2021. Met in ok­to­ber 2021 de volle aan­dacht voor het eeuw­feest van de pa­ro­chie.

Covid 19, het corona virus, heeft echter zodanig roet in het eten gegooid dat de beslis­sing geno­men moest wor­den om niet begin 2021 te beginnen met de voor die periode al geplande jubileum­acti­vi­teiten. De stich­ting houdt nu de vin­ger aan de pols en wacht met concrete ac­ti­vi­teiten or­ga­ni­se­ren af tot groen licht van hoger­hand.

Bij de volgende editie van Angelus hopen we wat concreter aan te kunnen geven hoe de plan­ning van de festivi­teiten ver­der gaat.

Stich­ting ‘100 jaar Heus­den’
inclusief Loca­tieraad Heus­den

(dit bericht is over­ge­no­men uit pa­ro­chie­blad Angelus)